Uyku sağlığımız için olmazsa olmaz bir ihtiyaç. Kişiden kişiye değişse de her insan günde ortalama 6-8 saat arasında uyku çekmek zorunda.

Uykusuzluk (insomnia) ise giderek kirlenen dünyamızda (gerek çevresel, gerek elektromanyetik radyasyonlar, wifi’ler, gerekse iş stresi vs) sıklığı sürekli artan bir sorun.

Önce bir tanımlayalım bu durumu;

Uykusuzluk nedir ?

Uykusuzluk, yeterli imkan ve zaman olmasına rağmen gündüz işlevinin bozulmasına yol açan, uykuya başlama veya devam ettirme güçlüğü olarak tanımlanır.

Uykusuzluk çok yaygındır. Genel nüfusun % 90’ı en az bir kez akut uykusuzluk yaşamıştır.

Nüfusun yaklaşık % 10’unda ise kronik (uzun süren) uykusuzluk mevcuttur.

Sorun, yetişkinlerde daha sık görülmesine ve yaşla birlikte sıklığın artmasına rağmen, çocuklar da dahil olmak üzere her yaştan insanı etkiliyor.

Genel olarak, kadınlar erkeklerden daha sık etkilenirler.

Uykusuzluk semptomların süresine bağlı olarak 3 sınıfa ayrılabilir ;

Geçici uykusuzluk:

Bir hafta veya daha kısa sürer.

Kısa süreli uykusuzluk:

Bir haftadan fazla sürer, ancak üç haftadan kısa sürede iyileşir.

Uzun süreli veya kronik uykusuzluk:

3 haftadan fazla sürer.

Uykusuzluk ve diğer benzer terminolojiler arasında bir ayrım yapmak önemlidir, Örneğin;

Kısa süreli uyku :

Gündüz bozukluğu hissetmeden uyku için daha az zaman isteyen bazı hastalarda kısa süreli uyku normal olabilir.

Uyku yoksunluğu:

Uykusuzlukta uyku için yeterli zaman ve fırsat mevcuttur; oysa uyku yoksunluğunda uyku eksikliği, gönüllü veya kasıtlı olarak uykudan kaçınma nedeniyle uyku zamanının veya zamanın olmamasından kaynaklanmaktadır.

Uykusuzluğun belirtileri ve semptomları nelerdir ?

Gündüz fonksiyonunun bozulması, uykusuzluğun en sık görülen semptomudur.

Diğer ortak belirtiler şunlardır:

Gündüz yorgunluğu
Gündüz uykusu
Ruh hali değişiklikleri
Zayıf dikkat ve konsantrasyon
Enerji eksikliği
Kaygı
Zayıf sosyal fonksiyon
Baş ağrısı
Artan hatalar

 

Uykusuzluk için risk faktörleri neler ?

Uykusuzluk için spesifik risk faktörleri yoktur, çünkü uykusuzluğa yol açabilecek çeşitli sebepler vardır.

Tedavi edilmediği veya tedavisi güç ise daha önce listelenen tıbbi ve psikiyatrik koşullar uykusuzluk için risk faktörleri olarak düşünülebilir.

Yukarıda da değindiğimiz duygusal ve çevresel durumlardan bazıları, uykusuzluk için risk faktörü olarak görev yapabilir.

Uykusuzluğa neden olan şey nedir ?

Uykusuzluğun birçok nedeni olabilir ve  altta yatan nedene dayalı olarak sınıflandırılabilir.

Uykusuzluk birden çok kategoriye ayrılmıştır:

Uyum uykusuzluğu (akut uykusuzluk): Kısa süreli veya akut uykusuzluk genellikle stres veya çevre değişiklikleri nedeniyle olur.

Psikofizyolojik uykusuzluk (birincil uykusuzluk): Uzamış strese bağlı kronik uykusuzluk olur.

Paradoksik uykusuzluk: Gece boyunca nadir rastlanan normal uyku ile gece uykusunun az ya da hiç olmaması.

Tıbbi duruma bağlı uykusuzluk: İleri derecede kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH), artrit, kanser, böbrek hastalığı, fibromiyalji, nörolojik problemler, parkinson hastalığı ve kronik yorgunluk sendromu gibi bozukluklarla ilgili uykusuzluktur.

Zihinsel bozukluktan kaynaklı uykusuzluk: Depresyon, şizofreni ve bipolar hastalığın manyetik fazı gibi hastalıklarla ilişkilidir.

Uyuşturucu veya madde bağımlılığı nedeniyle uykusuzluk: Alkol bağımlılığı, uyarıcı maddeler, kafein bağımlılığı gibi nedenlerle olur.

Yetersiz uyku hijyeni: Uygunsuz uyku planlaması, alkol, nikotin, kafein kullanımı, sık sık gündüz uyuklaması, TV izlemek için yatağı kullanma, çerez yeme gibi nedenlerle bozuk uyku.

İdiyopatik uykusuzluk: Kolayca tanımlanamayan, altta yatan nedeni olmayan bebeklik döneminde veya çocuklukta başlayan uzun süreli uykusuzluk.

Çocuklukta davranışsal uykusuzluk: Yetişkin bakıcı gözlemlerine dayalı çocuklarda uykusuzluktur.

Uykusuzluğa neden olan başlıca uyku bozuklukları: Huzursuz bacak sendromundan kaynaklanan uykusuzluk, obstrüktif uyku apnesi /hipopne (sığ solunum) sendromu, nokturi (gece işeme ihtiyacı duyma) veya sirkadyen ritim bozuklukları.

“Obstrüktif uyku apnesi” için buraya tıklayınız.

Stres ve yaşam tarzı faktörlerinin neden olduğu uykusuzluk

Akut veya uyum uykusuzluğuna yol açan yaygın durumsal ve stres faktörleri şunları içerir:

Jet lag
Fiziksel rahatsızlık (sıcak, soğuk, aydınlatma, gürültü, yabancı çevre)
Farklı vardiyalarla çalışmak
Stresli yaşam durumları (boşanma ya da ayrılma, sevilen birinin ölümü, işini kaybetme..)
Yasadışı uyuşturucu kullanımı
Sigara içme
Yatmadan önce kafein alımı
Alkol zehirlenmesi ya da yoksunluğu
Bazı ilaçlar

Bu faktörlerin çoğu, kısa süreli, geçici ve kontrol edilebilir veya değiştirilebilir olabilir ve bu nedenle birçok hastada altta yatan faktör kaldırıldığında veya düzeltildiğinde uykusuzluk giderebilir.

Uyuyamıyorsam doktor veya diğer sağlık profesyonellerini ne zaman aramalıyım ?

Genel olarak, geçici durum faktörlerine bağlı akut uykusuzluk, provakasyon faktörü kaldırıldığında veya düzeltildiğinde kendiliğinden düzelir.

Bununla birlikte, uykusuzluk devam ederse veya tıbbi veya psikiyatrik bir durumla ilişkili olduğu düşünülürse, doktor tarafından tıbbi değerlendirme gerekli olabilir.

Birçok kişi uykusuzluk semptomlarını doktorlarıyla görüşmemeyi tercih eder; Bununla birlikte, uykusuzluk, gündüz aktivitelerine müdahale ediyorsa, bireyler doktorlarıyla görüşmelidir.

Uykusuzluk ve diğer uyku bozukluklarını değerlendiren ve tedavi eden uzman doktorlar bulunmaktadır. Uyku apnesi, uyku bozuklukları konusunda uzmanlaşmış  uyku doktorları tarafından değerlendirilebilir.

Uyku bozukluklarını değerlendiren ve tedavi eden diğer doktorlar, uyku bozukluklarında uzmanlık sahibi olan nörologlardır.

Durumu teşhis etmek için bir test var mı ?

Uykusuzluk değerlendirmesi ve teşhisi, doktor veya diğer sağlık uzmanları tarafından kapsamlı bir tıbbi ve psikiyatrik hasta geçmişi ile başlar. Daha önce de belirtildiği gibi uykusuzluğun birçok tıbbi ve psikiyatrik durumu sorumlu olabilir.

Uyku günlükleri: Uyku günlükleri, uyku düzeninizin daha doğru bir şekilde değerlendirilmesi için bu parametreleri günlük olarak kaydetmek için kullanılabilir.

Uyku öyküsü: Uyku öyküsü tipik olarak genellikle uykusuzluk ile ilişkili olası semptomlar hakkında sorular içermektedir.  Gündüz çalışması, yorgunluk, konsantrasyon ve dikkat problemleri ve durumun diğer yaygın belirtileri hakkında sorular sorulur.

Teşhis testleri

Diğer uykusuzluk testleri uykusuzluk için yapılan değerlendirmenin bir parçası olarak yapılabilir, ancak uykusuzluk hastalarının tamamında gerekli olmayabilir.

Polisomnografi uyku apnesi gibi tıbbi durumlardan şüpheleniliyorsa uyku merkezlerinde yapılan bir testtir.

Bu testte kişinin kalp atış hızı, beyin dalgaları, solunum, hareketler, oksijen seviyeleri ve diğer parametreler uyku halindeyken izlenirken kişinin uyku merkezinde tam bir gece geçirmesi gerekir.

Daha sonra veriler, uyku apnesini veya diğer uyku bozukluklarını teşhis etmek veya ekarte etmek için özel olarak eğitilmiş bir doktor tarafından analiz edilir.

Aktigrafi, bazı durumlarda daha objektif bir test olup, rutin olarak uykusuzluğun değerlendirilmesinin bir parçası değildir. Aktigraf, uyku ve uyanıklık sırasında kişinin hareketlerini algılayan bir hareket detektörüdür.

Uykusuzluk için tedaviler nelerdir ? İyileştirilebilir mi ?

Uykusuzluğun tedavisi büyük oranda sorunun nedenine bağlıdır.

Uykusuzluktan belirli bir faktörün sorumlu olduğu durumlarda, sebebi düzeltmek veya kaldırmak genellikle problemi iyileştirir.

Örneğin, uykusuzluk, jet lag veya yaklaşmakta olan bir muayene gibi geçici stresli durumla ilgiliyse, durum giderildiğinde iyileşir.

Uykusuzluğun tedavisinde doğal ve ev ilaçları

Uykusuzluğa sahip kişilerin tedavisinde kullanılan birkaç önerilen teknik vardır.

Bunlar tıbbî olmayan stratejilerdir ve genellikle uykusuzluk için tıbbi tedaviler ve temel tıbbi veya psikiyatrik bozukluklar için tedavi gibi uykusuzluk için diğer ilaçlarla birlikte evde uygulanması önerilir.

Bu davranışsal tekniklerden en önemlilerinden biri uyku hijyeni, uyarı kontrolü, rahatlama teknikleri ve uyku kısıtlamalarıdır.

Uyku hijyeni

Uyku hijyeni, uykusuzluk için tıbbi tedavilerin unsurlarından biridir ve uyku başlangıcını ve bakımını iyileştiren basit adımları içerir.

Uyku hijyeni aşağıdaki stratejilerden oluşur:

Dinlenmek için mümkün olduğunca fazla uyuyun, sonra yataktan çıkın, fazla uyumayın.
Düzenli bir uyku ritmi sürdürün. Yatın ve gündüz aynı saatte uyanın.
Kendinizi zorla uyku moduna geçirmeyin.
Öğleden sonra veya akşam kafeinli içecekler veya diğer uyarıcıları içmeyin.
Yatmadan önce alkol almayın.
Özellikle akşamları sigara içmeyin.
Uyumak için yatak odası ortamını ayarlayın.
Yatmadan 30 dakika öncesine kadar televizyon seyretmeyi bırakın.
Yatağa aç gitmeyin, ancak reflüye neden olabilecek gıdalardan kaçının.
Yatmadan önce stres ve kaygılarınız varsa çözmeye çalışın.
Düzenli olarak egzersiz yapın, ancak yatmadan 4-5 saat önce bırakın.

Uyaran kontrolü

Uyarı kontrolü, uykuyu başlatmaya yardımcı olan tekniklerdir.

Bazı basit adımlar şunlardır:

Yatağı yalnızca  uyku için kullanın. Çalışmak, okumak, TV izlemek, yemek yemek veya zihinsel olarak teşvik eden diğer etkinlikler için kullanmayın.
Sadece uyumaya hazır hissettiğinizde yatmaya gidin.
Işıkları ve tüm sesleri kapatın.
Her sabah aynı saatte kalkın, fazla uyku çekmekten kaçının.
Yattıktan sonra 20 dakika sonra uyuyamıyorsanız, kalkın ve tekrar uyumaya hazır olana kadar bazı rahatlama tekniklerini deneyin.

Uyku kısıtlaması

Uyku kısıtlaması uykusuzluk için başka bir tıbbi olmayan davranış terapisini ifade eder; uyku için yatakta harcanan süreyi sınırlar.

Uykusuzluk geçiren birçok kişi, sabah uyandıktan sonra uzun süre yataktadır. Bu aşırı uyku, sirkadiyen ritmi bozabilir ve ertesi gece uyku başlatmayı zorlaştırabilir.

Benzodiazepin, non-benzodiazepin ve uykusuzluğun tedavisinde kullanılan antidepresan ilaçlar

Uykusuzluğun tedavisinde kullanılan temel ilaç sınıfları, benzodiazepinler ve benzodiazepin olmayan sedatifler gibi sakinleştiriciler ve hipnotiklerdir.

Benzodiazepin sınıfındaki çeşitli ilaçlar uykusuzluğun tedavisinde başarıyla kullanılmıştır ve en yaygın olanları şunlardır:

Kuazepam
Triazolam
Estazolam
Temazepam
Flurazepam ve
Lorazepam (Ativan).

Diğer ortak bir benzodiazepin diazepam, daha uzun sakinleştirici etkileri nedeniyle genellikle uykusuzluk tedavisinde kullanılmaz.

Benzodiazepin olmayan yatıştırıcılar ayrıca yaygın olarak uykusuzluk tedavisinde kullanılır ve yeni ilaçların çoğunu içerir.

En yaygın olanlar şunlardır:

Zaleplon
Zolpidem ve
Eszopiklon.

Depresyona maruz kalmış hastalarda uykusuzluğun tedavisinde bazı anti-depresanlar (örneğin, trazodon, amitriptilin, doksepin etkili bir şekilde kullanılabilir.

Uykusuzluğu tedavi etmek için bazı anti-psikotikler kullanılmıştır, ancak bu amaçla rutin kullanımı genellikle tavsiye edilmez.

Uyku sorunları için Melatonin, Rozerem ve Belsomra

Melatonin:

Uykuya neden olan beyinden salınan bu kimyasal, uykusuzluğun tedavisinde denenmiştir. Bilinen düşük seviyelerde melatonin bulunan belirli durumların haricinde uykusuzluk tiplerinin tedavisinde genellikle etkisizdir.

Ramelteon (Rozerem):

Melatoninin etkisini taklit ederek davranan yeni bir ilaçtır. Bu sorunla karşı karşıya olan bazı hasta gruplarında etkili bir şekilde kullanılmıştır.

Suvorexant (Belsomra):

Uykusuzluğa yönelik ilaçların oldukça yeni bir sınıflandırmasına ait bir ilaçtır. Beynimizin uyku merkezlerinde aktiviteyi arttırmak yerine beyindeki uyanıklık sisteminde (yanal hipotalamus) oreksin reseptöründeki aktiviteyi azaltarak hareket eder.

İlaç bir oreksin antagonistidir. Genelde güvenli ve iyi tolere edildiği düşünülmektedir, ancak bazı hastalarda yan etkileri olabilir.

Antihistaminikler:

Sedatif antihistaminikler olan difenhidramin (Benadril) yatıştırıcı etkileri nedeniyle uyku yardımcı maddeleri olarak kullanılmaktadır. Bununla birlikte, ertesi gün pek çok yan etki ve uzun süreli uyuşukluk nedeniyle bu ilaçların veya benzer ilaçların kullanılması tavsiye edilmez.

Bu ilaçların birçoğu kötüye kullanım ve bağımlılık potansiyeline sahiptir ve dikkatle kullanılması gerekir. Bu ilaçların birçoğu reçete yazan doktor gözetiminde olmadan alınamaz.

Uykusuzluk giderilebilir mi ?

Uykusuzluk genel olarak çözülebilir bir görünüme sahiptir. Birçok uykusuzluk vakası, geçici durumsal streslerle ilgilidir ve durum çözüldüğünde kolayca tersine çevrilir.

Uzun süren (kronik) uykusuzluk vakalarında, herhangi bir tıbbi veya psikiyatrik neden değerlendirilmeli ve tedavi edilmelidir.

Tıbbi ve tıbbi olmayan ev ilaçları uykusuzluğun tedavisinde kullanılabilir ve genellikle başarılıdır.

Tıbbi olmayan ve tıbbi terapi kombinasyonları genellikle en başarılıdır.

Bir insanın uykusuzluğunun altında yatan nedeni ele almadan uykusuzluk için tıbbi tedavi genellikle altta yatan nedene bağlı kalmaksızın uzun süreli ilaç kullanımı ile sonuçlanır.