TÜBERKÜLİN DERİ TESTİ
NEDÎR?

Tüberkülin deri testi, tüberkülin denen maddenin küçük bir iğneyle deri içine ya da doğrudan sağlam deri yüzeyine verilmesiyle uygulanır. Daha sonra tüberkülinin dokuda yarattığı etkiler değerlendirilir. Mantoux testi de denen deriiçi tüberkülin testi yetişkinlere uygulanır. Çocuklar için daha az tüberkülin kullanıldığından deri üzerine tüberkülin emdirilmiş bir yakı koyulması yeterlidir. Deriiçi test 14 yaşından küçük çocuklarda “test-tine” denen yöntemle yapılabilir. Bu yöntemde tek kullanımlık uygun bir aygıtın ucuna yerleştirilmiş ve tüberkülin emdirilmiş çok küçük dört iğne deriye batırılır.

TÜBERKÜLİN

Tüberkülin verem etkeni olan Myco-bacîerium tuberculosis adlı bakteriden elde edilir. Filtreden süzülen bakteriler karmaşık saflaştırma işlemlerinden geçirilir. Böylece elde edilen PPD (purifi-ed protein ûfenvaftve-saflaştırılmış protein türevi) protein yapısında bir maddedir.

PPD ne bir kan türevidir, ne de en-feksiyon başlatma gücü olan bir maddedir. Yalmzca vücutta bir antikor tepkisine yol açar. Vücut tüberkülinle karşılaştığında vereme karşı bütün bağışıklık savunmalarını harekete geçirir. PPD’nin deri içine verilmesi bu maddeye karşı (ve aynı zamanda verem basiline karşı) antikor bulunup bulunmadığını ortaya koyar, ama yeni antikor üretimini uyar-maz.

Tüberkülin testi yalnızca, tanı amacıyla yapılır. Aşı değildir. Verem has-

talığının gelişimi üzerinde hiçbir etkisi yoktur. Test yapıldığında kişide bulunabilecek başka hastalıkları da etkilemez.

Verem hastası ya da vereme karşı antikor geliştirmiş olan kişilerde, PPD verilen noktayla sınırlı olarak iltihap belirtileri görülür.

UYGULAMA BİÇÎMİ

Tüberkülin deri testi daha Önce de belirtildiği gibi yalnızca tanıya yöneliktir. Bir başka deyişle vereme yakalanmış kişileri belirlemeye yarar. Mantoux testinde incelenen kişinin yaşına, durumuna ve olası tepkilerine göre değişen miktarda saflaştırılmış tüberkülin içeren bir eriyikten 0,1 ml’lik bir doz derinin içine enjekte edilir. Enjeksiyon daha çok önkolun iç yan bölgesine ya da özellikle çocuklarda üstkolun omza yakın yan bölgesine (deltoit bölge) yapılır. Önce bu bölgede derinin kızardığı görülür. Vücutta vereme karşı gelişmiş antikor varsa daha sonra kızarıklığın yerini belli ölçüde sertleşme ve iltihaplanma alır. Sertleşen alan enjeksiyondan 48-72 saat sonra ölçülür ve verilen

tüberkülin dozu çerçevesinde kişinin gösterdiği tepki niceliksel olarak değerlendirilir.

Tepkinin şiddetini ve pozitiflik derecesini tanımlamak için +, ++ ve +++ işaretleri kullanılır. Uygulamada deride çapı en az 0,5 cm olan iltihap alanı pozitiflik eşiği olarak alınır ve + işaretiyle gösterilir. Tepkinin görüldüğü alanın genişliğine göre test sonucu da Man-toux ++ ya da da Mantoux +++ biçiminde ifade edilir.
TESTİN ANLAMI
Tüberkülin deriiçi testinin pozitif sonuç vermesi her zaman verem hastalığının göstergesi değildir. Bu durum testin yapıldığı kişinin daha önce verem basiliyle karşılaşmış olmasından kaynaklanabilir. Gerçekten de çoğu insan verem basiliyle karşılaşmış, hafif ya da belirsiz bir verem enfeksiyonunun ardından verem etkenine karşı bir tepki geliştirmiştir. Dolayısıyla da tüberkülin testi pozitif sonuç verir. Man-toux testinin negatif sonuç verdiği, yani antikor bulunmayan kişilerde, bakterinin bulaşması durumunda aktif ve kli-
Tüberkülin deri testini uygulama yöntemleri
• Mantoux testi: İnce iğneyle deri içine enjeksiyon yapılır.
• Yakı testi: Deri yüzeyine tüberkülin emdirilmiş yakı yapıştırılır; yalnız çocuklar için kullanılan bir yöntemdir.
• Test-tine: Tek kullanımlık bir aygıta yerleştirilmiş ve tüberkülin emdirilmiş dört küçük iğneyle deriye enjeksiyon yapılır; 14 yaşına kadar olan çocuklar için uygundur.
• Niceliksel test: Derinin içine derecelendirilmiş dozlarda tüberkülin verilerek tepki ölçülür.
nik olarak belirgin vereme yakalanma olasılığı yüksektir. Oysa belirsiz (birincil) enfeksiyon geçiren ve buna bağlı olarak verem basiline karşı savunma geliştirenlerde bu olasılık daha düşüktür.

Mantoux testi negatif sonuç veren kişilere genellikle verem aşısı yapılması bu yüzdendir. Test sonucu pozitifse aşı yapmanın bir anlamı yoktur.

İki yaşından küçük çocuklarda ise Mantoux testinin ya da eşdeğer incelemelerin pozitif sonuç vermesi, aktif verem enfeksiyonunun göstergesidir. Bu yaştaki çocuklarda verem etkeniyle olası bir karşılaşmanın sonuçlandığını ve klinik olarak aşıldığını kabul etmek için yeterli zaman geçmemiştir.

Tüberküline gösterilen tepki aktif veremi olan hastalarda özellikle şiddetlidir. Hastalığın kemik, lenf, deri, böbrek, bağırsak ya da akciğere yerleşmiş olması bir değişiklik yaratmaz.

Akciğer vereminde deriiçi teste gösterilen tepkinin pozitiflik derecisi hastalığın akciğerin bazı bölgeleriyle sınırlı olması durumunda daha yüksektir. Buna karşılık hastalık yayılmışsa (miliyer verem) vücudun savunma sistemi zayıflamış olduğundan genel olarak bütün tepkileri gibi tüberküline karşı yanıtı da daha hafiftir. Benzer biçimde bağışıklık sistemi yıkıma uğramış olan ve hiçbir savunma tepkisi göstermeyen kişiler kesinlikle vereme yakalanmış olsalar bile bu hastalarda Mantoux testi negatif sonuç verir.

Tüberkülin testinin sonucuna göre yapılması gerekenler

Negatif sonuç

Verem aşısı yapılıp yapılmayacağı değerlendirilir.

Pozitif sonuç

Pozitifliğin nedenlerini (önceki aşılar, daha önce geçirilmiş verem enfeksiyonu, aktif verem enfeksiyonu) araştırma.

Verem enfeksiyonu odaklarının bulunma olasılığına karşı başta akciğer filmi olmak üzere ayrıntılı klinik incelemeler.

NİCELİKSEL TEST

Mantoux testi niteliksel değerlendirme açısından tartışmasız çok önemlidir. Ama özellikle hastalığın nüfus içindeki dağılımım incelemeye yönelik epidemi-yolojik araştırmalarda alergometrinin daha yararlı bir tanı yöntemi olduğu görülmüştür. Bu yöntemde kullanılan tüberkülin eriyiği deri tepkisinin eşiğini kesin olarak değerlendirmeyi sağlayacak biçimde derece derece seyreltilmiştir. Böylece derinin tüberküline gösterdiği tepkinin bir verem hastasının mı, yoksa daha önce verem basiliyle karşılaşmış birinin mi verdiği tepki derecesi içinde kaldığı kolayca ayırt edilebilir. Alergometrik test, akciğer vereminin çeşitli yapısal-klinik biçimlerinin tanısı açısından büyük önem taşır. Çünkü hastalığın bazı biçimlerinde çok az miktarda antijene karşı deride çok şiddetli bir tepki görülür. Bu tür olguların başmda birincil akciğer veremi gelir. Tüberküline karşı tepkinin niceliksel olarak saptanması günümüzde kesin tanı açısından çok önemlidir.

HASTAYA UYARILAR

Test-tine uygulaması için tek kullanımlık

aygıt (üstte).

Tüberkülin deri testine pozitif yanıt (sağda).

Tüberkülin enjeksiyonu, test-tine ya da tüberkülin emdirilmiş yakıyla deri testi genellikle önkolun iç yan yüzüne uygulanır. Deriiçi enjeksiyon ağn vermez, çünkü uygulamada deriye çok ince bir iğneyle girilir, iğnenin ucu deri yüzeyine paralel tutulur ve derinin kalınlığı içinde kalır. Testin sonucu 48-72 saat sonra değerlendirilir. Bu süre içinde iğnenin yapıldığı bölgeye olabildiğince dokunmamak, üstünü bantla kapatmamak ve önkolu yıkarken çok dikkatli olmak gerekir.

Pozitif yanıt veren olgularda kırmızı ya da canlı kırmızı renkte, çevresinde genişliği değişebilen bir hale bulunan ve dokunulduğunda ele sert gelen küçük bir yumru oluşur. Bu küçük sertliğin birkaç gün sürmesi tehlikeli değildir, çünkü yavaş yavaş da olsa kaybolacaktır.

Özellikle aşırı duyarlı kişilerde önemsiz ve çok kısa süreli bir ateş görülebilir.

Tüberkülin testinin pozitifliği eskiden yapılmış verem aşısına ya da geçirilmiş verem enfeksiyonuna bağlı değilse, başta radyolojik olmak üzere ileri incelemelere başvurmak gerekir. Akciğer filminin çekilmesi çok önemlidir, çünkü verem enfeksiyonu en çok akciğerlere yerleşir.