Laktoz intoleransı süt veya süt içeren gıgalar tüketildiğinde hazımsızlık, karın ağrısı gibi gastrointestinal semptomlarla sonuçlanan barsakların laktozu yani sütteki şekeri sindirme ve emilim yetersizliğidir.

Laktoz intoleransı genetik olarak barsakta bulunan ve laktoz şekerini parçalamakla görevli “laktaz” enziminin eksikliği ile olabileceği gibi, laktaz’ı yok eden, ince bağırsakları etkileyen hastalıklardan da kaynaklanabilir.

Genetik olarak laktaz eksikliği, erken çocukluktan 21 yaşına kadar sürer.

Bağırsak hastalıkları herhangi bir yaşta ortaya çıkabileceğinden, laktoz intoleransı da her yaşta başlayabilir.

“Özel Hayat Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr.Serdar YALMAN” Laktoz intoleransını anlattı.

Laktoz intoleransı neden olur ?

Laktoz, iki şeker olan glikoz ve galaktozdan oluşan bir şeker molekülüdür. Laktozun barsaktan emilmesi ve vücuda alınmasından önce glikoz ve galaktoza bölünmesi gerekir.

Glikoz ve galaktoz, daha sonra, ince bağırsağı kaplayan hücreler tarafından absorbe edilir. Laktozu glikoz ve galaktoza bölen enzime “laktaz” adı verilir ve bu enzim ince bağırsağın üstündeki hücrelerde bulunur.

Laktaz eksikliği konjenital, sekonder veya genetik olmak üzere 3 nedenden biriyle ortaya çıkabilir.

Konjenital laktoz intoleransı nedenleri

Laktaz eksikliği, laktaz üretmekten sorumlu olan gendeki bir mutasyona bağlı olarak laktazın konjenital yokluğu yani doğumdan beri varolmaması ile ortaya çıkabilir.

Bu çok nadir bir durumdur ve bu tip laktaz eksikliğinin belirtileri doğumdan kısa bir süre sonra başlamaktadır.

Laktoz intoleransının sekonder yani ikincil nedenleri

Bu eksiklik laktazla birlikte ince bağırsağın tabakasını yok eden hastalıklardan dolayı kaynaklanmaktadır. Böyle bir hastalığa örnek çölyak hastalığı verilebilir.

Laktoz intoleransının genetik olarak programlanmış nedenleri

Laktaz eksikliğinin en yaygın nedeni, çocukluktan sonra ortaya çıkan laktaz miktarında bir azalmadır ve erişkin tipi hipolaktazi olarak adlandırılan yetişkinliğe kadar devam eder.

Laktazdaki bu azalma genetik olarak programlanmıştır.

Laktaz eksikliği veya intoleransı en yaygın olarak Asyalılar arasında görülür ve bazı toplumlarda yetişkinlerin % 90’ından fazlasını etkiler.

İnsanlar yaşlandıkça laktoz intoleransı gelişebilir, bununla birlikte derecesi hafiftir.

Laktoz intoleransının belirtileri nelerdir ?

Laktoz intoleransının temel bulguları karın ağrısı, ishal ve karında gaz sancısıdır.

Karın şişkinliği ve mide bulantısı daha az görülür.

Kabızlık ise laktoz intoleransında normalde görülmez.

Ne yazık ki, bu semptomlara çeşitli gastrointestinal hastalıklar da neden olabilir, bu nedenle bu semptomların varlığı kişide laktaz eksikliği veya laktoz intoleransı olup olmadığını göstermez.

 

Laktoz neden bu şikayetlere yol açar ?

Semptomlar, absorbe edilmemiş laktozun ince bağırsak ve kolondan geçmesi nedeniyle ortaya çıkar. Kolonda, normal bakterilerde laktaz enzimi bulunur ve laktozu bölüp glukoz ve galaktozu kendi amaçları için kullanırlar.

Ne yazık ki, glikoz ve galaktoz kullandıklarında  hidrojen gazı salmaktadırlar. Bazı gaz kolondan  emilir ve daha sonra akciğerler tarafından nefesle dışarı atılır. Bununla birlikte, hidrojenin büyük bir kısmı kalın bağırsakta diğer bakteriler tarafından tüketilir.

Hidrojen gazının küçük bir kısmı dışarı atılır ve artan gaz seviyesinden sorumludur. Bazı insanlar, kolonlarında hidrojen gazını metan gazına çeviren ek bir bakteri türüne daha sahiptir ve bu insanların nefeslerinden  metan veya hidrojen gazı salınır.

Kolondaki biriken laktoz, suyun kolona çekilmesini sağlar ve bu da diyare’ye yol açar.

Laktoz intoleransı semptomlarının şiddeti kişiden kişiye değişir. Bunun nedeni, insanların diyetlerinde farklı miktarlarda laktoz tüketmeleridir. Diyette daha fazla laktoz olması, semptomların da o denli şiddetli olmasına neden olur.

Belirtilerin değişkenliğinin bir diğer nedeni ise insanlarda laktaz eksikliğinin derecelerinin de farklı olmasıdır.

Hangi gıdalarda laktoz var ve kaçınılması gereken gıdalar hangileridir ?

Sütten yapılan gıdalar laktozun doğal kaynakları olmasına rağmen laktoz, eklendiği hazır gıdalarda genellikle “saklanır”.

Laktoza karşı çok düşük toleransa sahip kişiler laktoz içerebilecek birçok gıda ürününü, hatta küçük miktarlarda bile bilmelidirler.

Laktoz içerebilen gıda ürünleri şunları içerir:

Ekmek
Pişmiş ürünler
İşlenmiş kahvaltılık tahıllar
Hazır patates, çorba ve kahvaltı içecekleri
Margarin
Salata sosları
Şekerler
Cipsler ve diğer işlenmiş atıştırmalıklar
Krep, bisküvi ve kurabiyeler
Yumuşak peynirler
Süt

Sadece süt ve laktoz için değil aynı zamanda süt suyu püresi, peynir altı suyu, süt ürünleri, kuru süt katıları ve yağsız kuru süt tozu gibi  yiyecek etiketleri de dikkatle okunmalıdır. Bunların herhangi biri bir etikette listeleniyorsa, ürün laktoz içerir.

İlaçlarda da laktoz varmış, doğru mu ?

Laktoz birçok reçeteli ve reçetesiz ilaçlarda kullanılır.

Örneğin doğum kontrol haplarının birçok türü, mide asidi ve gaz için kullanılan bazı tabletler laktoz içerir.

Bununla birlikte, bu ürünler tipik olarak ağır laktoz intoleransı olan insanları etkiler çünkü bu tür küçük miktarlar şikayete yol açmazlar.

Laktoz eksikliğinin testi var mı ? Laktoz intoleransı tanısı nasıl konur ?

Eliminasyon diyeti

İnsanlara laktoz intoleransını kendi kendine teşhis etme fırsatı sağlayan bir diyettir.

Süt ve süt ürünlerinden arındırılmış bir diyetle beslenmeleri istenir.

Bununla beraber bu diyetin bazı sıkıntıları vardır;

Süt ürünleri hazır gıdalarda çok yaygındır ve gizli bulunabilir, bu diyeti gerçekten gerçekleştirmek zordur. Bu nedenle ciddi laktaz eksikliği olan kişiler, eliminasyon diyeti ile farkında olmadan laktoz alırlarsa başlarda semptomlara yol açmayan az miktarda laktoz zamanla birikince şikayetlere yol açmaya başlar ve kişiler yanlışlıkla laktoz intoleransının kendilerinde olmadığını sanabilirler.

İnsanlar çoğunlukla eliminasyon diyetiyle kısa sürede laktoz toleransının belli olabileceğini düşünürler. Belirtiler şiddetli ve günlük olarak ortaya çıkıyorsa, kısa bir araştırma yeterli olabilir, ancak belirtiler az veya değişken ise, diyet tanı koymada yetersiz kalır ve birkaç hafta daha devam ettirilmesi gerekebilir.

Laktoz intoleransının teşhisi için bir eliminasyon diyeti kullanılacaksa, sıkı bir diyet olmalıdır ve bir diyetisyen tarafından diyet kılavuzu şeklinde sunulmalıdır.

Süt ürünlerinin tamamen ortadan kaldırılması, eğer gerçekten laktoz intoleransı varsa semptomları tamamen ortadan kaldırmalıdır.

Sütle deneme

Süt denemesi, eliminasyon diyetine göre laktoz intoleransını teşhis etmenin daha basit bir yoludur.

Kişi bir gece aç kalır ve sabah bir bardak süt içer.

3-5 saat boyunca başka hiçbir şey yemez.

Laktoza intolerans varsa süt, birkaç saatlik bir süre içinde semptom üretmelidir.

Herhangi bir semptom yoksa veya semptomlar olağan semptomlardan önemli derecede hafifse, laktoz intoleransı ihtimali çok azdır.

Sütteki yağın semptomlara neden olma ihtimalini ortadan kaldırmak için, kullanılan sütün yağ içermemesi önemlidir.

Semptomların laktoz intoleransından çok farklı bir durum olan süt alerjisine bağlı olma ihtimalini ortadan kaldırmak için süt yerine saf laktoz kullanılabilir, bununla birlikte, sütle ilgili alerjik bulgular nadirdir ve başta bebeklerde ve küçük çocuklarda görülür.

Nefes testi

Hidrojen nefes testi, laktoz intoleransı için en uygun ve güvenilir testtir.

Nefes testi için 25 gram saf laktoz bir gecelik açlık sonrası hızla su ile yutulur.

Laktoz intoleransı olan kişilerde, sindirilemeyen ve ince bağırsakta absorbe edilen laktoz, kolona ulaşır ve bakterilerce glikoz ve galaktoza parçalanır ve hidrojen ile metan gazı oluşur. Az miktarda hidrojen ve metan kolondan kana emilir ve daha sonra akciğerlere giderek burada nefesle atılırlar.

Laktozun alınmasından sonra 3-5 saat boyunca her 10 veya 15 dakikada bir nefes numuneleri toplanır ve numuneler hidrojen ve/veya metan için analiz edilir.

Bununla birlikte, nefes içindeki hidrojen ve /veya metan miktarı semptomların şiddeti ile orantılı değildir.

Nefes testi, laktoz intoleransını ve potansiyel olarak laktaz eksikliğini belirlemek için en iyi testtir, ancak birkaç zayıf yönü vardır.

İlki, uzun, sıkıcı bir test olmasıdır.

İkincisi, kullanılması gereken laktoz miktarına göre süt zorlama testi ile aynı sorundan muzdarip olmasıdır.

Son olarak, kolondan ince bağırsakta geçen bakteriler aşırı üreyebilir. Aşırı üreme meydana geldiğinde, laktoz parçalanır ve hidrojen ve /veya metan üretilir. Bu yanlışlıkla genetik laktaz eksikliği teşhisine yol açabilir, oysa anormal test bağırsak rahatsızlığından kaynaklanmaktadır.

Laktozun ince bağırsaktan transit geçişini belirgin şekilde hızlandıran hastalıklar, laktozun tamamen sindirimi ve emilmesini önleyerek yalancı pozitif laktoz intoleransı tanısına neden olabilir.

Son zamanlarda alınmış antibiyotik tedavisi, kolonik bakterileri ve bunların hidrojen veya metan üretimini baskılayabilir ve laktoz toleransının yalancı negatif çıkmasına neden olabilir.

Genetik testler

Bağırsak mukozasındaki laktaz enziminin yok olması genler tarafından kontrol edilir. Genetik test, doğumsal ya da gelişimsel laktaz eksikliğinin teşhis edilmesinin en doğrudan yollarından biridir.

Ne yazık ki test oldukça pahalıdır.

Bağırsak biyopsisi

Laktaz eksikliği için en doğrudan test, laktaz düzeyinin ölçülmesiyle bağırsak biyopsisi’dir.

Kan şekeri testi

Kan şekeri testi laktaz eksikliği ve laktoz intoleransı için eski bir testtir.

Kan şekeri testi için, laktoz bir gecelik açlık sonrası vücut ağırlığının kilogramı başına 0.75 ila 1.5 gr arasında hızlı bir şekilde içilir ve seri kan numuneleri alınarak glukoz için analiz edilir.

Kan şekeri seviyesi 25 mg /dl’den fazla artarsa, laktaz düzeylerinin normal olduğunu gösterir.

Ne yazık ki, kan şekeri testi, prensip olarak basit olmasına rağmen, çok sayıda kan numunesinin toplanmasını gerektirir. Ayrıca, testin birçok potansiyel problemi vardır, bunlardan en yaygın olanı, yanlış pozitif sonuçlardır. Bu nedenlerden dolayı kan şekeri testi sıklıkla kullanılmaz.

Bebek ve küçük çocuklarda laktoz intoleransı için bir test var mı ?

Dışkı asitliği testi, bebek ve küçük çocuklarda laktaz eksikliği için yapılabilen bir testtir.

Dışkı asitliği testi için, bebek veya çocuğa oral olarak az miktarda laktoz verilir.

Birkaç ardışık dışkı örneği daha sonra asitlik açısından test edilir.

Laktaz eksikliği varsa dışkı pH’ı asidik olur.

Bu testde çok fazla güvenilir değildir ve sık yapılmaz. Nefes testi tercih edilir.

Laktoz intoleransı testi nerede yapılır ?

Laktoz intoleransı testlerinden nefes testi bazı hastanelerin çocuk polikliniklerinde ve özel laboratuvarlarda yapılabilir.

Genetik testler de bazı laboratuvarlar, özel veya üniversite hastanelerinde yapılabilir.

Laktoz intoleransı tedavisi nasıldır ?

Diyet değişiklikleri

Laktoz intoleransını tedavi etmenin en iyi yolu, diyetteki laktoz miktarını azaltmaktır.

Neyse ki, laktoz intoleranslı çoğu insan, küçük veya hatta orta miktarda laktozu tolere edebilir. Semptomlardan yeterince rahatlama elde etmek için genelde büyük süt içeren ürünlerin alınmaması yeterlidir.

Bu nedenle, süt, yoğurt, süzme peyniri ve dondurmayı artık tüketmemek gerekebilir.

Yoğurt büyük miktarlarda laktoz içerse de laktoza toleranslı insanlar tarafından tolere edilebilir. Bu, yoğurt yapmak için kullanılan bakterilerin laktaz içerdiğinden ve laktazın da laktozun bir kısmını parçalamasından kaynaklanır.

Çoğu süpermarkette laktozsuz süt bulunabilir. Soya ve pirinç sütü de dahil olmak üzere sütün yerine kullanılabilir.

Az miktarda laktoz bile tolere edemeyen kişiler için diyet kısıtlamaları daha şiddetli yapılır. Süt içeren herhangi bir üründen kaçınılmalıdır.

Laktaz enzimi

Laktazın kapletleri veya tabletleri gıdalarla birlikte alınabilir.

Adaptasyon

Bazı insanlar, diyetlerinde süt veya süt içeren ürünlerin miktarını yavaş yavaş arttırarak daha fazla laktozu tolere edebilirler.

Bu adaptasyon bağırsakta laktaz artışlarından kaynaklanmaz. Adaptasyon muhtemelen kolondaki bakterilerdeki değişikliklerden kaynaklanmaktadır.

Örneğin, bakteriler daha az gaz üretebilir. Ayrıca su salgısında bir azalma olabilir ve bu nedenle az diyare olabilir. Bununla birlikte, süt alımındaki aşamalı artışların ne kadar sıklıkla veya ne kadar arttırılması gerektiğini belirlemek zordur.

Kalsiyum ve D vitamini takviyeleri

Süt ve süt içeren ürünler diyet kalsiyumunun en iyi kaynaklarıdır, bu nedenle kalsiyum eksikliği laktoza intoleranslı kişiler arasında yaygındır. Bu, osteoporoz riskini ve ciddiyetini ve ortaya çıkan kemik kırıklarını arttırır.

Bu nedenle, diyetlerine kalsiyum ve D vitamini ilave etmeleri önemlidir.

Laktoz intoleransını hangi doktor tedavi eder ?

Genellikle gastroenterolog, dahiliyeci veya çocuk doktorları teşhis ve tedavide rol oynarlar.

Laktoz intoleransının uzun vadeli sonuçları nelerdir ?

Laktoz intoleransının önemli uzun vadeli sağlık sonuçları osteoporoza yol açan kalsiyum eksikliğidir.

Daha seyrek olarak, D vitamini eksikliği ortaya çıkabilir ve kemik hastalığına neden olabilir.

Bu sağlık sorunlarının her ikisi de, kalsiyum ve D vitamini takviyeleri ile kolaylıkla önlenebilir.