Hematokrit (HCT) kelimesi ilk defa 1903 yılında kullanılmaya başlanmıştır. Yunanca kan anlamına gelen ‘hema’ ve ‘ölçme’ anlamı taşıyan krites kelimesinin birleşmesinden oluşan bir kelimedir. Hematokrit, kandaki kırmızı kan hücrelerinin (eritrositler) hacminin, toplam kan hacmine oranıdır. Hematokritler (HCT) ayrıca (PCV) olarak da isimlendirilir. HCT seviyesi yapılan kan testi ile belirlenebilir. HCT seviyesinin normalin üstünde olmasına Hematokrit denir.

Hematokrit normal değerleri

Hematokrit için normal aralıklar, yaşa ve ergenlik sonrası bireyin cinsiyetine bağlıdır. Normal aralıklar şunlardır:

Yenidoğanlar: % 55 – % 68

Bir haftalık bebek: % 47 – % 65

Bir aylık bebek: % 37 – % 49

Üç aylık bebek: % 30 – % 36

1 yaş: % 29 – % 41

10 yaş: % 36 – % 40

Yetişkin erkekler: % 42-54

Yetişkin kadınlar: % 38 ila % 46

Hamile kadınlarda alt limit: % 30– %34 üst limit: %46

Yüksek rakımlı bölgelerde yaşayan erkeklerde: %45 – % 61 kadınlarda:%41 – %56

Bu değerler test için kullanılan makineye göre %7 değişkenlik gösterebilmektedir. Ayrıca değerler okunurken HGB (hemoglobin) parametreleri ile birlikte, bir uzman tarafından değerlendirilmelidir. 

Hct yüksekliğinin nedenleri

Sigara içme alışkanlığı

Hematokrit seviyesinin yüksekliği, sigara içenlerde sık karşılaşılan bir durumdur. Sigara içmek kan damarlarını daraltır ve vücudun farklı bölgelerine oksijen akışını düşürür. Bunun sonucunda vücut, oksijen ihtiyacını bildiren talebi arttırmak için kırmızı kan hücrelerinin (oksijen taşıyıcıları) üretimini çoğaltmak zorunda kalır, bu da hematokrit seviyelerini yükseltir.

Konjenital (Doğumsal) kalp hastalıkları

Konjenital kalp defekti (CHD), kalbin yapısının düzgün şekilde gelişmediği doğuştan gelen bir kusurdur ve kalpte kan dolaşımını engeller. Bu hastalığı olanların genellikle vücudundaki oksijen seviyesi düşüktür. Bunun sonucu olarak, vücut, oksijen miktarını artırmak için daha çok RBC üretir (oksijen taşıyıcıları). RBC üretimindeki bu artış, hematokrit aralığının normal seviyenin üzerine çıkmasına neden olabilir.

Dehidrasyon (Vücudun susuz kalması)

Dehidrasyon yani çeşitli nedenlerden dolayı vücudun susuz kalması kandaki plazma seviyesini düşürür. Plazma, kanın kırmızı ve beyaz kan hücrelerinin görüldüğü sulu kısmıdır. Plazmanın yüzdesi azaldığında, hematokrit yükselmeye başlar. Bu durumda, hematokrit seviyesini normale döndürmek için en etkili yol, yeterli miktarda su içmek, sıvı alımıdır. Bir diğer deyişle hematokrit seviyelerini düşürüp normale döndürmenin formülü, vücudumuzdaki su depolarını yenilemektir. 

Primer Polisitemi (Polisitemia Ruba Vera)

Primer polisitemi, bir tür kemik iliği hastalığıdır ve genellikle kırmızı kan hücre sayısının artmasına yani hematokrik seviyesinin yükselmesine neden olur. Polisitemi rubra vera’da, kemik iliği fonksiyonunu sağlıklı bir şekilde yerine getiremez bu da RBC üretiminde yol açar, sonuç olarak hematokrit değerinde % 55’in üzerinde artış meydana gelir.

İshal

İshal dışkının sulu haline denir, bu durum vücutta aşırı miktarda sıvı kaybına yol açar. İshal olmak plazma suyunun hacmini düşürebilir ve RBC hacmini artırabilir, bunun sonucu olarak da hematokrit seviyesinde artış ortaya çıkabilir.

Eritrositoz

Hematokrit yüksekliği eritrositozdan da kaynaklanabilir. Eritrositoz, kırmızı kan hücrelerinin (RBC) sayısının artmasına neden olan polisitemi rubra vera’ya benzer bir sağlık sorunudur. Genellikle kemik iliği kök hücrelerindeki anormallik ile ilgilidir, ancak kronik akciğer hastalığı gibi ikinci faktörlere bağlı olarak da meydana gelebilir.

Akciğer hastalıkları

Akciğerler vücuda yeterli oksijen temin etmezlerse, böbrekler kırmızı kan hücrelerinin üretimini arttırarak bu duruma tepki verirler. Oksijen taşıyıcılarının sayısındaki artış, vücudun ihtiyaçlarını karşılamaya yardımcı olur. Hematokrit seviyesindeki anormal miktarda artış genellikle akciğerlerde hava skalarının tahrip edilmesine neden olan amfizem gibi bir takım kronik akciğer hastalıklarıyla ilgilidir.

EPO Doping

Epogen veya EPO, normalde kansızlık tedavisinde kullanılan bir ilaç türüdür. Ancak sporcular performanslarını arttırmak için de doping kullanabilmektedir. Yüksek dozda EPO kullanan sporcular, hematokrit düzeylerinin yükselmesine neden olabilecek RBC sayısında belirgin bir artış yaşama riski altındadırlar.

Yüksek yerde ikamet etme

Deniz seviyesinin çok üstünde olan yüksek yerlerde ikamet etmek de hematokrit sayısını artırabilmektedir. Yüksek bölgelerde vücudun oksijen kullanılabilirliğinin azaldığı ve normalin altına düştüğü çoğu kişi tarafından bilinen bir gerçektir. Bu gibi durumlarda vücut, oksijen ihtiyacını karşılamak için RBC üretimini de arttırmaktadır. Bütün bunlar kırmızı kan hücrelerinin hacminin yani Hct’nin artmasını tetikleyen unsurlardır.

Yanıklar

Cilt yüzeyinde meydana gelen şiddetli yanıklar, plazma suyunun miktarını önemli ölçüde azaltabilir, kanında RBC sayımını arttırabilir. Bunun sonucunda da hematokritlerde yükselme meydana gelir.

Addison hastalığı

Addison hastalığında böbreklerin yakınında bulunan adrenal bezleri, yeterli miktarda hormon (aldosteron ve kortizol) üretmede başarısız olurlar. Bu hormonların kan basıncını düzenlemekte büyük rolü vardır. Yapılan bilimsel çalışmalarda, Addison hastalığından muzdarip kişilerin kan testlerindeki HCT oranlarının anormal derecede yüksek olduğu saptanmıştır.

Hematokrik yüksekliğinin diğer nedenleri

1. Hamilelik
2. Kronik uyku apnesi
3. Akciğer embolisi
4. KOAH hastalığı
5. Akciğer fibrozisi hastalığı

HCT yüksekliği belirtileri

1. Halsizlik
2. Güçsüzlük
3. Dışkıda kan
4. Baş ağrısı
5. Karın ağrısı
6. Ciltte kaşıntı
7. Kolay morarma
8. Eklem ve kas ağrıları

Hct yüksekliği tedavisi

Hct yüksekliğinden muzdaripseniz bir dahiliye uzmanına başvurmalısınız. Doktor size çeşitli testler uygulayacak, teşhise göre gerekli tedaviyi gerçekleştirecektir.

Demir içeren yiyecekleri azaltın

Kırmızı kan hücresi oluşturmak için vücudunuz bol miktarda hemoglobine ihtiyaç duyar. Vücudunuzun hemoglobin almasının en kolay yolu ise demir mineralinin teminidir. Kırmızı kan hücreleri temelde hematokrit seviyenizi oluşturan şey olduğundan, HCT yüksekliğinden et, tavuk, hindi, balık ve yeşil yapraklı sebzelerin tüketiminin sınırlandırılması gerekmektedir.

Yeterli sıvı alın

Dehidrasyon da HCT nedenlerinden olduğundan günde 8-10 bardak su içmeye özen gösterin.

Her gün greyfurt yiyin

Son zamanlarda yapılan bilimsel araştırmalar, her gün yarım greyfurt yenilmesinin hematokrit seviyesini düşürebileceğini göstermiştir. Yarım yarım toplam günde bir greyfurt yemelisiniz.

Kan bağışı

Kan bağışı yapabilirsiniz.Bu sayede kanınızdaki alyuvar yoğunluğunu rahatlatmış olursunuz.

Aspirin kullanın

Doktorunuza danışıp günde bir tane aspirin kullanarak kanınızı sulandırabilirsiniz.

Yüksek rakımlı yerlerde yaşamayın

Yüksek rakımlı değil de deniz seviyesine yakın yerlerde yaşamayı tercih edin.

Sigara içmeyin