HbA1c testi çok istenen testlerdendir ve başlıca olarak diyabet tedavisinin orta vadede yeterince başarılı olup olmadığının değerlendirilmesi amacıyla kullanılır.

Diyabet günümüzde kanser ve kalp kastalıkları ile beraber en sık görülen, kronik ve iyi kontrol edilmezse sinsi olarak hayatı kısaltan hatta ölüme götüren hastalıklardan birisidir. Ortalama olarak her 1000 hastalıktan 60-70 tanesi diyabettir ve her yıl giderek de diyabet hastalığı görülme oranı artıyor ve artacak gibi de görünüyor.

Diyabet başlangıçta belirti vermez ancak rastgele yapılan açlık kan şekeri ölçümlerinde saptanabilir. İlerlemiş diyabet hastalarında ise çabuk acıkma, çok su içme, çok yemek yeme, çok idrara çıkma ve halsizlik olabilir.

Diyabetiklerin % 90’ı tip 2 yani insülin’e bağımlı olmasa da ilaç alması gereken tiptir. Malesef diyabetiklerin çoğunda da kan glukozu istenen seviyelerde tutulamaz, terapotik hedef denilen HbA1c’nin % 7’nin
altında tutulması pek başarılı olmaz.

Diyabet’te ana ölüm nedenleri genellikle kan glukoz seviyelerinin yıllar içinde istenen seviyede tutulamamasına bağlı olarak gelişen böbrek yetmezliği, kalp hastalığı, ateroskleroz vs olduğundan, körlük ve kangren gelişme riski olduğundan, diyabette en önemli hedef kan glukoz seviyelerinin istenen seviyelerde tutulmasıdır.

Kan glukozu takibi diyabetiklerde tek başına sağlıklı olmaz çünkü gün içinde insülin rezervine bağlı olarak kan glukoz değerleri 5-10 kat değişebilir. Bu nedenle ortalama kan glukoz değerlerini daha sağlıklı görmek için en sık kullanılan izlem testi HbA1c dir.

HbA1c glikozillenmiş bir hemoglobindir, farklı bir hemoglobin değildir ve bu testin avantajı glukoz ölçümü gibi gün içindeki aşırı değişimlerden, açlık-tokluk durumlarından, egzersiz ve stresli durumlardan veya glukoz seviyelerinde ani değişiklik yapan diğer durumlardan etkilenmemesidir.

Erişkin bir insanda hemoglobin’in % 96-97’si HbA (2 Alfa +2 Beta zinciri), % 2-3’ü HbA2 (2 Alfa +2 Delta zinciri) ve % 0-1 HbF (2 Alfa +2 Gama zinciri) den oluşur. İşte HbA tipi hemoglobin, kan şekeri sürekli yüksek olduğu durumlarda (en tipik diyabet) zamanla glikozillenir yani beta zincirine bu fazla glukozdan yavaşça bağlanır, böylece HbA1c
denen, aslında normal olan ama glukoz bağlanmış hemoglobin tipi kanda artar.

HPLC tekniğiyle bu HbA1 kolondan ayrılma sıralarına göre HbA1a, HbA1b ve meşhur HbA1c olarak 3 tipe ayrılır. Farkları bağlanan şekerlerin farklı olmasıdır mesela HbA1b’de HbA1c’den farklı olarak glukoz değil pürivik asit bağlanmıştır. HbA1 lerin yaklaşık % 80’i HbA1c olduğundan pratikte bunun ölçülmesi glikozillenmiş Hb’ler hakkında yeterli bilgiyi verir.

Hb’ler eritrosit denen kırmızı kan hücrelerinin içinde bulunur. Ortamda ne kadar glukoz varsa ve ne kadar uzun zamandır yüksekse o kadar glukoz eritrositlere girer ve Hb’e bağlanır ve o kadar yüksek HbA1c oluşur. Eritrositler ortalama 2-3 ay ömürlüdür, dolayısıyla HbA1c testi son 2-3 ay içindeki ortalama kan glukoz seviyeleri hakkında bilgi verir.

Birazdan bahsedeceğim şekilde eritrosit ömrünü etkileyen bazı hastalıklarda diyabet olmadan bile bu nedenle HbA1c değerleri yalancı değişiklikler gösterir. Yine de son 1 aydaki kan glukoz değişiklikleri, HbA1c’nin % 50 değerini belirler yani daha önemli belirleyicidir.

Diyabetes Control ve Complications Trial (DCCT) ortalama kan glukoz değeriyle HbA1c seviyeleri arasında bir ilişki tablosu belirlemiştir. Buna göre HbA1c seviyeleri bir birim artarsa yani 5 iken 6 olursa, ortalama kan glukoz seviyelerinin 35 mg/dl arttığı kabul edilir.

DCCT/NGSP standartizasyonu bir formül yayınlamıştır. Buna göre;
Ortalama Plazma Glukoz (mg/dl) = 35.6 x HbA1c (%) -77.3 şeklinde kabaca hesaplanabilir.

HbA1c testi ne işe yarar ?

Bu test en başta diyabet tanı ve takibinde kullanılır. Amerikan Diyabet Birliği (ADA) yılda en az 2 kez HbA1c testi bakılmasını ve kişi diyabetli ise HbA1c seviyelerinin % 7’nin altında tutulması gerektiğini bildirmiştir.

HbA1c yüksekliği nedenleri :

Diyabet
Demir eksikliği anemisi (yaşlı eritrositler çok)
Splenektomi
Alkol zehirlenmesi
Kurşun zehirlenmesi
HbF ve H varlığı

HbA1c düşüklüğü nedenleri :

Hemolitik anemiler
Kronik kan kayıpları
Gebelik
Kronik böbrek yetmezliği (üre Hb’e bağlanır, karbamillenmiş Hb denir buna, HbA1c yi interfere eder)
Aşırı aspirin kullanımı (aspirin Hb’e bağlanır, asetillenmiş Hb denir buna, HbA1c yi interfere eder)
Aşırı Vitamin C ve E alımı (Hb glikozillenmesini engelleyerek yalancı düşük gösterir)
HbC,D,E,S,G ve lepore varlığı

Bu tür hemoglobin varyantları varlığında veya diyabetik gebelerde HbA1c yerine son 2-3 hafta önceki ortalama glukoz seviyelerini gösteren fuktozamin testi daha yararlı olabilir. Yine böbrek yetmezliği, hemolitik anemi, aşırı aspirin kullanımı, demir eksikliği anemisi vs varsa HbA1c değerleri klinikle uyumsuz olabilir ve bu durumlarda HPLC yerine boronat affinite kromatografisi gibi daha az interferansa açık metodla test tekrarlanabilir.

Numune:

EDTA’lı tam kan.  Açlık şart değildir.

Referans aralığı:

% 4,8 – 6