Deksametazon supresyon testi, yüksek kortizol seviyesinin kaynağını araştırmak ve Cushing Sendromu tanısını koymak amacıyla kullanılan bir tetkiktir. Kortizol supresyon testi veya ACTH supresyon testi olarak da bilinir.

Deksametazon Supresyon Testi Nedir?

Deksametazon isimli ilaç bir kortizol türevi olduğu halde kan, idrar ve tükürükten yapılan kortizol analizlerinde tespit edilemez. Yani testlerde kortizol yüksekliğine neden olmayan sentetik bir ilaçtır.

Deksamezon supresyon testini anlayabilmek için öncelikle kortizolün nasıl üretildiğini bilmemiz gerekir.

Kortizol Sentezi

Beyindeki hipofiz bezinin ön lobunda ACTH (Adrenokortikotropik hormon) salgılanır. Bu hormon böbrek üstü bezini uyararak kortizolün salgılanmasını sağlar. Eğer kortizol belli seviyeye yükselirse hipofizi uyararak ACTH üretimini baskılar. Böylece kortizol dengede kalmış olur. Yükselmiş kortizol hipofiz bezini uyararak bir nevi “yeter bu kadar kortizol” der. Sonuçta ACTH düşer ve kortizol de dengede kalır.

Cushing Sendromu kortizol yüksekliğinin olduğu bir hastalıktır. Kortizolü yüksek tespit edilen kişide bu durum şunlara bağlı olabilir;

• Hipofiz bezindeki iyi huylu bir tömöre(adenom) bağlı aşırı ACTH üretimi olur ve bunun sonucunda böbrek üstü bezinde kortizol salınır. Buna Cushing Hastalığı denir.
• Hipofiz bezi normal olduğu halde böbrek üstü bezindeki bir tömörden kaynaklı aşırı kortizol üretimi olabilir.
• Tedavi amacıyla kortizol verilmiş olabilir.
• Vücudun farklı bir yerindeki tümörden(akciğer kanseri gibi) ACTH hormonu salgılanabilir(Ektopik ACTH). Bu da böbrek üstü bezinden aşırı kortizol üretimini tetiklemiş olabilir.

Hem Cushing Sendromu tanısı koymak hem de yüksek kortizolün kaynağını tespit etmek için deksametazon supresyon testi yapılır. Bu testin iki farklı formu vardır;

1. Yüksek doz deksametazon supresyon testi: Cushing Sendromu tanısı koymak için kullanılır.
2. Düşük doz deksametazon supresyon testi: Hipofiz adenomu (iyi huylu tümör) kaynaklı kortizol yüksekliğini ayırt etmede kullanılır.

Bu test iki farklı şekilde yapılabilir.

1 Gecelik(1mg) Düşük Doz Deksametazon Supresyon Testi:

• Test öncesi kişiye günlük kortizol testi yapılır. Amaç normal kortizol seviyesini tespit edip test sonrası ile kıyaslamak.
• Gece saat 23:00’da 1 mg deksametazon (0.5 mg’lık 2 tablet) hapı verilir.
• Ertesi sabah 08:00’da kişinin kan kortizolüne bakılır.

Bu testte kortizol değeri 1.8 ug/dL seviyesinin altında olursa Cushing Sendromu yoktur.

2 Gecelik (2mg) Düşük Doz Deksametazon Supresyon Testi:

• Test öncesi kişi 24 saatlik idrar biriktirir. Amaç normal idrar kortizol seviyesini öğrenmek.
• Kişi 2 gün boyunca altı saatte bir 0.5 mg (1 tablet) deksametazon alır.  Sabah 08:00, öğlen 14:00, akşam 20:00 ve gece 02:00 saatlerinde ağızdan alınır. Son dozdan 6 saat sonra(diğer sabah 8’de) kan kortizol ve ACTH değerine bakılır.
• Ayrıca ikinci günden sonra tekrar 24 saatlik idrar biriktirilir. İdrarda ise serbest kortizol, 17-Hidroksi kortikosteroid ve kreatinin değerlerine bakılır.

Kan kortizolü 1.8 ug/dL’den  ve 24 saatlik idrar kortizolü ise 10 ug/dL’den düşükse Cushing Sendromu yoktur. Eğer idrar kortizolü 10 ug/dL’nin üzerinde ise Cushing Sendromu olabilir.

Bu test Cushing Sendromu, yani vücutta aşırı kortizol üretimi olduğunu gösterir. Bunun nedenlerine yazının başında anlatmıştık. Ancak bu testle kortizol yüksekliğinin odağını bulamayız.

Yüksek Doz (8mg) Deksametazon Supresyon Testi

Bu testler sadece düşük doz deksametazon testleri pozitif çıkanlara yapılır. Cushing Hastalığını yani hipofiz adenomuna(iyi huylu tümör) bağlı kortizol yüksekliğini anlamamızı sağlar.

1 Gecelik Yüksek Doz(8mg) Deksametazon Supresyon Testi

• Test öncesi kişinin normal kortizolüne bakılır(bazal kortizol).
• Gece 23:00’da 8mg deksametazon ilacı ağızdan alınır.
• Sabah 08:00’da kan kortizolü ölçülür.

2 Gecelik Yüksek Doz(8mg) Deksametazon Supresyon Testi

• Test öncesi kişinin 24 saaatlik idrarı biriktirilir.
• 2 gün süreyle kişiye 6 saat aralıklarla 2mg deksametazon (toplam 8mg) verilir.
• Son dozdan 6 saat sonra kan kortizol ve ACTH değerine bakılır.
• İdrarda serbest kortizol, 17-Hidroksi kortikosteroid ve kreatinin seviyesi ölçülür.

Normal kişilerde test sonrası kan kortizolü 5 ug/dL , idrar kortizolü de 10 ug seviyesinin altında olmalıdır.

Yüksek doz deksametazon supresyon testinin yorumu: Ölçülen kandaki kortizol değeri bazal kortizole göre %50 veya daha fazla oranda azalmışsa test sonucu pozitiftir. Eğer test pozitifse kişide Cushing hastalığı olduğu sonucu çıkarılır.  Yani sorunun hipofiz bezi adenomunda kaynaklandığınıgösterir. Ayrıca idrardaki kortizolde %90’dan fazla ve 17-Hidroksi kortikosteroid seviyesinde %64’ten fazla düşme olursa test yine pozitif kabul edilir. Testlerin doğruluk oranları %100 değildir.

Testte yanlış pozitiflik görülebilir. Yani Cushing Hastalığı olmadığı halde sonuçlar pozitif çıkabilir. Yanlış pozitiflik yapan nedenler;

• Alkol bağımlılığı
• Depresyon
• Aşırı stres
• Gebelik
• Ağır hastalık durumu
• Obezite
• Antibiyotikler (tetrasiklin gibi)
• Birçok ilaç bu testin sonucunu etkileyebilir: aspirin,morfin,lityum kortizol, fenitoin, fenobarbital, rifampisin, spironolaktone gibi…

Ayrıca böbrek üstü bezi yetersizliği (adisson hastalığı) ve hipofiz yetersizliği (hipopituitarizm) olan kişilerde yanlış negatiflik görülebilir. Yani kişi Cushing olduğu halde test negatif çıkabilir.

Basit bir şekilde özetlersek düşük doz deksametazon supresyon testi kişide Cushing Hastalığı olduğunu, yüksek doz ise bunun hipofiz bezindeki adenomdan kaynaklandığını gösterir.