D vitamini besinlerde nadiren bulunan, güneş ışığının deriye teması sonucunda vücudumuzda sentezlenen bir vitamindir. Güneş vitamini olarak da adlandırılır. Diğer besinlerden farklıdır, çünkü aynı zamanda hormon olarak da iş görür. Kasların, kalbin, akciğerlerin ve beynin iyi çalışması ve bedenin enfeksiyonla mücadele edebilmesi için önemli bir faktördür.

D vitamini nadir sayıda ki besinde bulunur. Besinlerden yeterince alınamayan d vitamini yeterince güneş ışığı almayan kapalı ortamlarda yaşamını sürdüren herkesi tehdit ediyor.

Kendi hastalarımda, erkeklerin yaklaşık %60’ında kadınların %80’inde D vitamini eksikliği görüyorum. Özellikle banka çalışanları gibi tüm günlerini kapalı binalarda geçirenlerde D vitamini eksikliği daha sık görülüyor.

Canan Karatay

Profesör Doktor

Orta seviyede bir d vitamini eksikliği ciddi belirtiler oluşturmaz. Fakat en önemli belirtileri  sürekli yorgun hissetmek ve vücutta genel ağrı hissiyatı olarak ortaya çıkar. Yüksek seviyede bir D vitamini eksikliği ise çocuklarda raşitizm hastalığına, yaşlılarda ise kemik erimesine sebep olabilir.

Bazı insanlar d vitamini eksikliği açısından ciddi risk altındadır, bu kişilerin sürekli d vitamini alması önerilir. Bunlar hamile ve emziren kadınlar, 6 ay – 5 yaş arası çocuklar, 50 yaş ve üstü insanlar ve güneş ışığına çıkmayan insanlardır. Karaciğer veya böbrek rahatsızlığı olan bazı kişilere de D vitamini önerilir.

D vitamini iyi kemik sağlığı için gereklidir, ancak bilim insanları artık D vitamininin doğurganlık üzerindeki etkisiyle de ilgilenmeye başlıyor.

Dr. Betül Görgen

Kadın Hastalıkları Doğum ve Tüp Bebek Uzmanı

D vitamini bağışıklık fonksiyonunda önemli roller oynar. En sık görülen eksiklik belirtilerinden biri, hastalık veya enfeksiyon riskinin artmasıdır.

D Vitamini EksikliÄŸinde Ne Olur ?

D vitamini eksikliği bedeninizin sağlıklı kalması için günlük ihtiyaç duyduğu yeterli D vitamini alımının olmadığı anlamına gelir.

Yeterli alınımı olmaması durumunda birçok semptom ortaya çıkar. Bunlardan bazıları şunlardır:

Hollanda Leiden Üniversitesinden Rachida Rafiq ve ekibinin yürüttüğü obeziteyle ilgili verilere dayanarak hazırlanan çalışmada, karın çevresindeki yağlanma ile D vitamini eksikliği arasında güçlü bir ilişki olduğu belirtildi. 

1. Çok Sık Hasta Olmak ve Enfeksiyon Kapmak

D vitaminin en önemli rollerinden biri bağışıklık sisteminizi güçlendirmektir. Hücrelerinizle doğrudan etkileşime girerek enfeksiyonla mücadele etmenizi sağlar. Birkaç büyük gözlemsel çalışma nezle, bronşit ve zatürre gibi solunum yolları enfeksiyonları ile D vitamini eksikliği arasında bir bağlantı olduğunu göstermiştir.

2. Bitkinlik ve Yorgunluk

Yorgun hissetmenin birçok sebebi olabilir ve D vitamini eksikliği de bunlardan biridir. Maalesef bu sık sık gözardı edilir.Kronik gün ortası yorgunluğundan ve baş ağrılarından şikayet eden bir kadın kan değerlerinde sadece 5.9 ng/ml D vitamini olduğu görülmüştür. Bu oldukça düşük bir rakam, öyle ki 20 ng/ml’nin altı eksiklik olarak kabul edilir. Bu kadın ilave D vitamini alıp kanındaki değer 39 ng/ml’ye çıkardığında tüm semptomlarının çözüldüğü görülmüştür.Dolayısıyla büyük bir gözlemsel çalışma D vitamini ile genç kadınlardaki yorgunluk belirtileri arasındaki ilişkiye bakmaya başladı. Çalışma kan seviyeleri 20 ng/ml’nin altında ya da 21 ila 29 ng/ml arasında olan kadınların, kan seviyesi 30 ng/ml’nin üstünde olan kadınlara göre daha fazla yorgunluktan şikayet ettiğini ortaya koydu.

3. Kemik ve Sırt Ağrıları

D vitamini bedenin kalsiyum emilimini arttırır. Kemik ve bel ağrıları kanda yetersiz D vitamini olduğuna işaret eder.Buna bağlı olarak yapılan bir çalışma 9 bin yaşlı kadın arasında D vitamini ile sırt ağrısındaki bağlantıyı inceledi. Araştırmacılar vitamin eksikliği bulunan kadınların günlük aktivitelerini sınırlayan ciddi sırt ağrıları olmasının oldukça olası olduğunu keşfetti.Bir başka kontrollü çalışma ise D vitamini eksikliği olan insanların bacaklarında, kaburgalarında ya da eklemlerinde kan seviyeleri normal insanlara kıyasla daha fazla kemik ağrısı yaşadıklarını duyurdu.

4. Depresyon ve Mutsuzluk

İnceleme çalışmalarında araştırmacılar D vitamini eksikliğinin, özellikle yaşlı yetişkinlerde, depresyona yol açtığını keşfetti.Bir analizde gözlemsel çalışmaların %65’inde düşük kan seviyesinin depresyonla ilişkisi olduğu keşfedildi. Öte yandan daha kontrollü deneylerde, ki gözlemsel çalışmalara göre daha fazla bilimsel ağırlık taşır, bu ikisi arasında bir bağlantı keşfedilemedi. Yine de çalışmaları analiz eden araştırmacılar deneylerdeki D vitamini dozajının oldukça az olduğunu not ettiler. Ek olarak bazı çalışmaların ilave vitamin alımının ruh haline nasıl yansıdığını görecek kadar uzun sürmediğini de belirttiler.Bazı diğer çalışmalara göre D vitamini eksikliği yaşayan insanlara vitamin takviyesi sağlamanın depresyona faydalı olduğunu göstermiştir, buna soğuk aylarda ortaya çıkan mevsimsel depresyon da dahil olmak üzere.

5. YavaÅŸ Yara Ä°yileÅŸmesi

Bir ameliyat ya da yaralanma sonrası yaraların yavaş iyileşiyor olması D vitamini eksikliğinin bir işaretidir.Deneysel çalışmaların sonuçlarına göre D vitamini yara iyileşme sürecinin bir parçası olan yeri deri oluşturmada kritik rol oynayan bileşiklerin üretimini arttırmaktadır.Aynı zamanda D vitamininin iltihap kontrolünde ve enfeksiyon ile savaşmadaki rolünün düzgün bir şekilde iyileşmek için oldukça önemli olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla ciddi D vitamini eksikliği bulunanlarda iyileşmelerini tehlikeye atacak yüksek seviye inflamatuvar belirteçleri olması daha olasıdır.Bunlara ek olarak bacak ülseri olan D vitamini eksikliği yaşayan hastalarda vitamin tedavisinden sonra ülserlerinin boyutlarının %28 oranında azaldığı görülmüştür.

6. Kemik Kaybı

D vitamini kalsiyum emiliminde ve kemik metabolizmasında önemli bir rol oynar.Düşük kemik mineral yoğunluğu kalsiyum ve diğer minerallerin kemikten kaybolduğuna işaret eder. Bu yaşlı insanları, özellikle kadınları, artan bir çatlaklar riskine sokar.1-100’den fazla orta yaşta menopozlu ya da postmenopozlu kadın arasında yapılan büyük bir gözlemsel çalışmada araştırmacılar düşük D vitamini seviyesi ile düşük kemik mineral yoğunluğu arasında bir bağlantı keşfettiler.Buna rağmen kontrollü bir çalışma gösterdi ki D vitamini eksikliği olan kadınlar yüksek dozda ilave aldıklarında, kan değerleri düzelmiş olsa dahi, kemik mineral yoğunluklarında hiçbir gelişme yaşamadılar.Bu bulgulara rağmen yeterli D vitamini almak ve kan değerlerini uygun düzeyde tutmak kemik yoğunluğunu korumak ve çatlak riskini azaltmak için iyi bir stratejidir.

7. Saç Kaybı

Saç kaybı sıklıkla stres ile ilişkilendirilir ve sıklıkla sebebi de budur, ancak saç kaybının çok ciddi olduğu durumlarda bu bir hastalığa ya da besin eksikliğine işaret eder.Saçkıran hastalığı başta ve vücudun diğer bölgelerinde kelleşme olarak karakterize edilen bir otoimmün hastalığıdır. Çocuklardaki D vitamini eksikliğine bağlı olarak yumuşak kemiklere sebep olan raşitizm ile ilişkilendirilir. Düşük D vitamini seviyesi de bu sebeple saçkıran ile bağlantılıdır ve hastalığın ilerlemesinde bir risk faktörü olabilir.

8. Kas Ağrısı

Kas ağrılarının sebeplerini bulmak her zaman zor olmuştur ve D vitamini eksikliğinin çocuklarda ve yetişkinlerde oluşan kas ağrılarının potansiyel sebep olduğunda dair bazı kanıtlar vardır.D vitamini reseptörü acıyı algılayan nosiseptör adlı sinir hücrelerinde bulunmaktadır. Farelerde yapılan bir çalışmaya göre vitamin eksikliği kaslardaki nosiseptörlerin  uyarılmasına bağlı olarak ağrı ve duyarlılığa sebep olmaktadır.Birkaç çalışmanın gösterdiğine göre yüksek doz ilave D vitamini alınımı eksiklik çeken hastaların çeşitli ağrılarını azaltmaktadır.D vitamini eksikliği çeken ve artan ağrılardan şikayet eden 120 çocukla yapılan bir çalışmada tek bir doz vitamin alımının ağrıyı %57 oranında azalttığı görülmüştür.

İlaç Tedavisi

D vitamini eksikliği tedavisinde kullanılan ilaçlar D vitamini takviyeleri ile olur. Bu D vitamininin bir formu olan kalsiferol maddesidir. D vitamini damla, iğne veya hap yoluyla verilebilir. Doktorunuz bu konuda en iyi kararı verecektir.

Vitamin düzeyleri ve belirtiler genelde tedaviye iyi yanıt verir. Ama kemiklerin tam sağlıklı hale gelmesi aylar alabilir. Ama çoğunlukla birkaç hafta veya ay yeterli olacaktır.

• Oral Drisdol
• Oral Ergokalsiferol (D2 vitamini)
• Oral D3 Vitamini
• Oral Kalsitriol
• Oral Rocaltrol
• Oral Mercan Kalsiyumu
• Oral Viaktiv
• Oral Kolekalsiferol (D3 Vitamini)
• Oral Replesta
• Oral D2 Vitamini
• Caltrate 600 + D Plus mineral tableti
• Os-Cal 500 + Oral D3

DoÄŸal Tedavi

Güneşteki ultraviyole B ışınları (UVB) derideki kolesterolü D vitaminine çevirir. Bir insan günde 20-30 dakika, yüzü ve kolları açık olacak şekilde, öğle vakti ve haftada 2-3 kez güneş ışığına çıkarsa D vitamini ihtiyacını karşılamış olur. Ama esmer kişilerde ve yaşlı insanlarda D vitamini ihtiyacı bundan fazladır.

D vitaminine fiziksel ve mental sağlık için ihtiyaç duyulur. Diğer vitaminlerin aksine gıdalardan büyük ölçüde alınmaz.

D vitamini kendi vücudumuzda üretilir. Güneş ışığının deriye teması ile D vitamini oluşur. Bu iyi bir şeydir, çünkü çoğu yiyecek hiç D vitamini içermez ya da çok az içerir.

D Vitamini Hangi Besinlerde Bulunur ?

Bedeniniz kendi kendine D vitamini üretebilir. Aynı zamanda tamamlayıcı olarak dışardan ve bazı yiyeceklerden temin edilebilir.

D vitamini yağda çözünen bir vitamindir; bunun anlamı da avokado, tavuk, fıstık ezmesi gibi yağ içeren yiyeceklerin tüketimiyle de beden bu vitamini absorbe edebilir. Yağ sindirmekte sorun yaşan insanlarda D vitamini eksikliği görülür.

D Vitamini Nelerde Bulunur ?

D vitamini hakkında en çok merak edilenler arasında ise d vitamini içeren besinler hangileridir sorusu geliyor. D vitamininin en çok bulunduğu yiyecekler arasında;

• balıkyağı,
• somon balığı,
• uskumru balığı,
• ton balığı,
• sardalya,
• pastörize edilmemiÅŸ süt, margarin, bazı yoÄŸurtlar,
• sığır ciÄŸeri, yumurta, havyar ve mantar bulunmaktadır.

Özellikle Bu besinleri ihmal etmeyin!

Somon, sardalya, ton, uskumru gibi yağlı balıklar D vitamini açısından iyi bir kaynak. Toprakta kendiliğinden çıkmış ve güneş görmüş mantarlar (kültür mantarı D vitamini içermiyor) günlük D vitamini ihtiyacınızın küçük bir kısmını karşılamanıza yardımcı olabilir. Ancak besinler tek başına D vitamini için yeterli olmuyor.

D vitamininin asıl fonksiyonu kalsiyum ve fosforun emilimine yardım etmektir. Kalsiyum ve fosfora kemikleri güçlü ve sağlıklı tutmak için ihtiyaç duyulur. D vitamini kaslar ve genel sağlık için de önemlidir. Ayrıca kanser, diyabet ve kalp hastalıkları riskini azalttığına dair veriler de bulunmaktadır.

• Koyu ten sahibi olmak.
• Dışarı çıkarken daima güneÅŸ koruyucu kullanmak.
• YaÅŸlı olmak.
• Aşırı kilolu veya obez olmak.
• Çok fazla balık ya da süt tüketmemek.
• Yıl boyunca güneÅŸlenme süresi az olan bölgelerde yaÅŸamak.
• Kapalı ortamlarda fazla zaman geçirmek.

D vitamini eksikliği vücutta yeterince D vitamini olmaması anlamına gelir ve şu durumlarda oluşur:

Çoğu insanda belirtiler görülebilir değildir, sadece D vitamininden kaynaklandığı anlaşılmayacak olanlar (yorgunluk ve genel ağrı) hissedilir. D vitamini eksikliği belirtileri spesifik olmadığından ve anlaşılması güç olması sebebiyle genelde gözden kaçar. Teşhis kemiklerde oluşan bir deformasyon sonucu genelde konulur.
Ancak semptomlar olmasa bile kandaki düşük D vitamini seviyesi ciddi sağlık riskleri oluşturmaktadır;

• Kardiyovasküler hastalıklarda artan ölüm riski,
• YaÅŸlı bireylerde kognitif yetersizlik ve alzheimer hastalığı,
• Çocuklarda çok ciddi astım hastalığı,
• Kanser,
• Klinik depresyon,
• Obezite,
• Tiroid hastalığı,
• Sedef hastalığı,
• iltihabi bağırsak hastalığı gibi.

Araştırmalar aynı zamanda D vitamininin tip 1 ve tip 2 diyabet, hipertansiyon, glukoz intoleransı ve multiple skleroz gibi birçok durumun tedavisinde ve engellenmesinde rol oynadığını göstermektedir.

• Ciddi D vitamini eksikliÄŸi olan bebeklerde kas spazmları (kramplar), hastalık nöbetleri ve nefes zorluÄŸu görülebilir. Bu problemler kalsiyum seviyesinin sürekli düşük olması ile iliÅŸkilidir.
• Ciddi D vitamini eksikliÄŸi olan çocuklarda yumuÅŸak kafatası ve kemiklere rastlanır. Kemikleri eÄŸri olabilir. Kemik aÄŸrılarından (özellikle bacaklarda), kas aÄŸrılarından ve kas zayıflığından ÅŸikayet ederler. Bu durum raÅŸitizm olarak adlandırılır.
• YavaÅŸ Büyüme. Uzama ağırlığa göre daha fazla etkilenir. D vitamini eksikliÄŸi olan çocuklar yürümeye geç baÅŸlayabilir.
• DiÅŸ Çıkmasının Gecikmesi. D vitamini olan çocuklarda süt diÅŸlerinin geliÅŸimi etkilenir.
• Çocuklarda asabiyet D vitamini eksikliÄŸi ile ilgili olabilir.
• D vitamini eksikliÄŸi olan çocuklar daha çabuk enfeksiyon kaparlar. Nefes alma belirtileri birçok durumda ortaya çıkabilir. Nefes alma zayıf göğüs kasları ve yumuÅŸak göğüs kafesi sebebiyle zorlaşır.
• EÄŸer raÅŸitizm ciddi düzeyde ise kanda düşük kalsiyum seviyesine neden olabilir. Bu da kas spazmlarına (kramplara), nöbetlere ve nefes zorluklarına sebep olur. Bu durumda acil olarak tedaviye ihtiyaç vardır.
• Nadir olarak, aşırı derecede düşük D vitamini düzeyi kalp kaslarında zayıflığa sebep olur.

• Genel yorgunluk, sebebi anlaşılmayan aÄŸrı ve sızılar ve iyi hissetmeme yaygın belirtilerdir.
• Daha ciddi eksikliklerde osteomalazi (kemik yumuÅŸaması) oluÅŸabilir. Bu durumda daha yüksek derecede bir acı ve ayrıca güçsüzlük oluÅŸur. Kas zayıflığı merdiven çıkmayı ya da yerden kalkıp sandalyeye oturmayı bile zorlaÅŸtırabilir.
• Az bir baskıda bile kemiklerde acı duyulur. Bazı kemiklerde çatlaklar oluÅŸabilir.

Tıbbi geçmişiniz, belirtiler ya da yaşam tarzınızdan şüphelenilmişse doktorunuz basit bir kan testi ile D vitamini eksikliğine sahip olup olmadığınızı anlayabilir. D vitamini değeriniz nmol birimi üzerinden ölçülür.

Kalsiyum, fosfat düzeylerini veya karaciğer fonksiyonlarını ölçen kan testleri ile D vitamini eksikliği anlaşılabilir. Bazen çocuklarda röntgen ile bileğe bakılır. Kemiğin şekline bakılarak problemin ne kadar ciddi olduğu anlaşılmış olur.