Cushing sendromu, vücudun yüksek seviyedeki kortizol hormonuna  uzun süre maruz kalmasıyla oluşan bir hormonal bozukluktur. Bazen “hiperkortizolizm” adı da verilir. En yaygın olarak 20 ila 50 yaşları arasındaki yetişkinleri etkiler.

Cushing sendromunun belirtileri nelerdir ?

Belirtileri değişir, ancak çoğu insan üst vücut obezitesi, yuvarlak yüzü, boynunda yağ artışı ve ince kollara ve bacaklara sahiptir. Çocuklar yavaşlayan büyüme oranları ile obez olma eğilimi gösterirler.

Deri  kırılgan ve incedir. Kolayca çürükler oluşur ve zor iyileşir. Karın, kalçalar,  kollar ve göğüslerde morumsu pembe gerilmeler oluşabilir. Kemikler zayıflar ve basit etkinlikler bile sırt ağrısı, kaburga ve omurga kırığına neden olabilir.

Çoğu insanda şiddetli yorgunluk, kas zayıflığı, yüksek tansiyon ve yüksek kan şekeri bulunur. Sinirlilik, kaygı ve depresyon sık görülür.

Kadınların genellikle yüzlerinde, boyunlarında, göğüslerinde, karın ve uyluklarında aşırı kıllanma vardır. Menstrüel dönemleri düzensizleşebilir veya durabilir. Erkeklerde de azalmış cinsel istek ve infertilite riski oluşur.

Cushing sendromuna neden olan şey nedir ?

Cushing sendromunun ana nedeni kortizol üretiminde artıştır. Birçok kişide neden astım, romatoid artrit, lupus ve diğer enflamatuvar hastalıklar için prednison gibi glukokortikoid hormonları veya transplantasyondan sonra bağışıklık baskılamasında kortizol kullanılmasıdır.

Diğerlerinde neden, kortizolün vücut tarafından aşırı üretilmesidir. Normalde, küçük bir şeker küpü boyutunda olan beyindeki  hipotalamus bezi, hipofiz bezine kortikotropin salma hormonu (CRH) gönderir.

CRH hipofizden adrenal bezleri uyaran bir hormon ACTH (adrenokortikotropin) salgılar. Böbreklerin hemen üzerinde yer alan adrenaller ACTH’yi aldığında, kortizolü kan dolaşımına salarak tepki verirler.

Kortizol vücutta hayati görevleri yerine getirir. Kan basıncını ve kardiyovasküler fonksiyonları korumaya yardımcı olur, bağışıklık sistemini güçlendirir ve iltihap tepkisini azaltır, enerji için şekeri parçalamada insülinin etkilerini dengeler ve proteinlerin, karbonhidratların ve yağların metabolizmasını düzenler.

Kortizolün en önemli görevlerinden biri, vücudun strese cevap vermesine yardımcı olmaktır. Depresyon, alkolizm, malnutrisyon ve panik rahatsızlığından muzdarip olan kişilerde de bu nedenle kortizol seviyeleri yüksektir.

Cushing Sendromu Nedenleri

Hipofiz Adenomları

Hipofiz adenomlarının çoğu Cushing sendromuna neden olur. Bunlar, artmış miktarda ACTH salgılayan, benign veya kanserli olmayan, hipofiz bezlerinin tümörleridir.

Çoğu hastada tek bir adenom bulunur. “Cushing hastalığı” olarak bilinen sendromun bu formu kadınları erkeklerinkinden 5 kat daha fazla etkiler.

Ektopik ACTH Sendromu

Hipotez dışında ortaya çıkan bazı benign veya malign (kanserli) tümörler ACTH üretebilir. Bu durum ektopik ACTH sendromu olarak bilinir.

Bu vakaların % 50’sinden fazlasına akciğer tümörleri  neden olur. Erkekler kadınlardan 3 kat daha fazla etkilenir. ACTH üreten tümörlerin en yaygın biçimleri, tüm akciğer kanseri vakalarının yaklaşık yüzde 25’ini oluşturan yulaf hücresi veya küçük hücreli akciğer kanseri ve karsinoid tümörlerdir.

ACTH üretebilen diğer daha az yaygın tümör türleri, timomalar, pankreatik adacık hücreli tümörler ve tiroidin medüller karsinomlarıdır.

Adrenal tümörler

Bazen adrenal bezlerde anormallik, çoğunlukla adrenal bir tümörün varlığı, Cushing sendromuna neden olur. Ortalama başlangıç ​​yaşı yaklaşık 40’tır. Bu vakaların çoğunda adrenal dokuda adrenal adenomlar denilen ve aşırı kortizol salan kanserli olmayan tümörler bulunur.

Adrenokortikal karsinomlar veya adrenal kanserler, Cushing sendromunun en az rastlanan nedenidir. Adrenokortikal karsinomalar genellikle çok yüksek hormon düzeylerine ve semptomların hızlı gelişimine neden olurlar.

Ailesel Cushing Sendromu

Nadiren bazı bireylerde, bir veya daha fazla endokrin bez tümörü gelişme eğilimi nedeniyle Cushing sendromunun özel nedenleri vardır.

Primer Pigmentli Mikronodüler Adrenal Hastalığında çocuklar veya genç erişkinlerde adrenal bezlerin küçük kortizol üreten tümörleri mevcuttur.

Multiple Endokrin Neoplazi Tip I’de (MEN I), paratiroid bezlerinin hormon salgılayan tümörleri, pankreas ve hipofiz adenomu oluşur.

Cushing sendromu nasıl teşhis edilir ?

Tanı, hastanın tıbbi öyküsü, fizik muayene ve laboratuvar testlerinin gözden geçirilmesine dayanır. Adrenal veya pituiter bezlerin röntgen muayeneleri genellikle tümörlerin tespiti için kullanışlıdır.

Laboratuvar testleri ise fazla miktarda kortizol olup olmadığını ve nedenini belirlemeye yardımcı olur.

24 Saatlik Üriner Serbest Kortizol Seviyesi

Bu, en özgül tanısal testtir. Hasta idrarını 24 saat boyunca toplar ve kortizol miktarı test edilir. Bir erişkin için günde 50-100 mikrogramdan daha yüksek seviyelerde kortizol Cushing sendromunu destekler. Normal üst sınır, hangi ölçüm tekniğinin kullanıldığına bağlı olarak farklı laboratuvarlarda değişiklik gösterir.

Cushing sendromu teşhis edildiğinde, fazla kortizol üretimine yol açan anormalliklerin tam yerini bulmak için başka testler yapılır. Testin seçimi, kısmen, endokrinolog veya testin yapıldığı merkezin tercihine bağlıdır.

Deksametazon Supresyon Testi

Bu test, ektopik ACTH üreten tümörlü hastalardaki hipofiz adenomlarına bağlı aşırı ACTH üretimi olan hastaları ayırt etmeye yardımcı olur.

Deksametazon, sentetik bir glukokortikoidtir ve 4 saat boyunca her 6 saatte bir ağız yoluyla verilir. İlk 2 gün boyunca düşük dozda deksametazon verilir ve son 2 gün boyunca daha yüksek dozlar verilir.

Deksametazon uygulanmadan önce ve testin her gününde 24 saatlik idrar toplamaları yapılır. Deksametazon aldıktan sonraki normal yanıt hipofizdeki ACTH salınımının azalması ve kan ve idrarda kortizol düzeylerinde bir düşüştür.

Kortizol’ün deksametazona farklı yanıtları, Cushing sendromunun nedeninin bir pituiter adenom veya ektopik ACTH üreten bir tümör olup olmadığına bağlı olarak değişir.

Deksametazon süpresyon testi, depresyon, alkol bağımlılığı, yüksek östrojen seviyeleri, akut hastalık ve strese sahip hastalarda yanlış pozitif sonuçlar doğurabilir.

Tersine, fenitoin ve fenobarbital gibi ilaçlar, deksametazon supresyonuna yanıt olarak yanlış negatif sonuçlara neden olabilir. Bu nedenle, hastalar  testten en az bir hafta önce bu ilaçları almayı doktorlarıyla konuşu kesmelidir.

CRH Uyarıcı Testi

Bu test, pitüiter adenomalı hastalar ile ektopik ACTH sendromu veya kortizol salgılayan adrenal tümörler arasında ayrım yapmaya yardımcı olur.

Hastalara, CRTH, kortikotropin salma hormonu enjekte edilerek hipofizden ACTH salgısına neden olunur. Pituiter adenomalı hastalarda genellikle ACTH ve kortizol düzeylerinde artış görülmektedir. Bu yanıt, ektopik ACTH sendromlu hastalarda nadiren görülür ve kortizol salgılayan adrenal tümörler bulunan hastalarda hiçbir zaman görülmez.

Radyolojik Görüntüleme

Görüntüleme testleri, pituiter ve adrenal bezlerin boyut ve şeklini ortaya çıkarır ve bir tümör olup olmadığını saptamaya yardımcı olur. En yaygın olanları CT (bilgisayarlı tomografi) taraması ve MR (manyetik rezonans görüntüleme) yöntemidir.

Petrosal Sinüs Örneklemesi

Bu test her zaman gerekli değildir, ancak birçok durumda, hipofiz kaynaklı Cushing sendromunun ektopik nedenlerinden ayrılması için en iyi yoldur.

Kan numuneleri petrozal sinüslerden, hipofize drenaj damarlarından çekilir. Petrozal sinüslerde ACTH seviyeleri ölçülür ve bir önkol venindeki ACTH seviyeleri ile karşılaştırılır. Petrosal sinüslerde önkoldan daha yüksek ACTH seviyeleri, bir hipofiz adenomu varlığına işaret eder; Benzer düzeyler ektopik ACTH sendromu olduğunu düşündürmektedir.

Bazen başka koşullar Cushing sendromunun semptomlarının çoğuyla ilişkili olabilir. Menstrüel rahatsızlıklara neden olabilecek polikistik over sendromu, ergenlik döneminde kilo artışı, aşırı kıllanma ve bazen de insülin direnci ve şeker hastalığı gibi durumlara yol açabilir.

Genellikle, kilo alımı, yüksek tansiyon ve anormal seviyedeki kolesterol ve trigliseridler, insülin direnci ve diyabet ile ilişkili olan “Metabolik Sendrom-X” adlı durumda anormal derecede yüksek kortizol düzeyleri yoktur.

Cushing sendromu nasıl tedavi edilir ?

Tedavi, kortizol fazlalığının spesifik nedenine bağlıdır ve ameliyat, radyasyon, kemoterapi veya kortizol inhibe edici ilaçların kullanımı içerebilir.

Hipofiz Adenomları

En yaygın kullanılan tedavi, transsfenoidal adenomektomi olarak bilinen tümörün cerrahi olarak çıkarılmasıdır. Tedavi edici pituiter cerrahiden sonra, ACTH üretimi düşer. Bu, ACTH üretiminde doğal ancak geçici bir düşüştür ve hastalara sentetik bir form kortizol verilir (hidrokortizon veya prednizon gibi). Çoğu hasta bu replasman tedavisini bir yıldan az bir sürede bırakır.

Transsfenoidal cerrahi başarısız olan veya cerrahi için uygun aday olmayan hastalar için radyoterapi başka bir olası tedavi yöntemidir.

Fazla kortizol üretimini kontrol etmek için tek başına veya kombinasyon halinde kullanılan diğer ilaçlar aminoglutetimid, metirrapon, trilostan ve ketokonazol’dür.

Ektopik ACTH Sendromu

Ektopik ACTH sendromunun yol açtığı aşırı kortizolün tedavisi için ACTH salgılayan tüm kanserli dokuları ortadan kaldırmak gerekir.

Adrenal tümörler

Cerrahi, adrenal bezlerin benign ve kanserli tümörlerinin tedavisinde temel dayanak oluşturur. Primer Pigmente Mikronodüler Adrenal Hastalık ve ailesel Carney kompleksinde adrenal bezlerin cerrahi olarak çıkarılması gereklidir.